segunda-feira, janeiro 27, 2014

o miñato



O miñato (Buteo buteo) é unha das aves de rapina máis comúns en Galicia. Adáptase bastante ben á presenza humana e gosta de mosaicos agrícolas xunto a bosques, o que explica esta abundancia. O nome máis frecuente nas falas galegas é miñato, que se corresponde tamén cun importante uso literario. 

Cara o suroeste de Galicia esta voz dá paso a miñoto, que se usa, ou debeu de usar tamén, no Norte de Portugal para esta ave, xa que podemos atopar topónimos como Minhoteiras en varios lugares do Minho e Douro Litoral. Na provincia de Ourense úsase mioto, no sur de Lugo miato e na franxa  máis norteña de Galicia xorden outros nomes que dan variedade ás denominacións desta especie en terras galegas, como por exemplo buxato e bexato, formas bastante difundidas no Norte da Coruña e Lugo. Outras voces utilizadas no Norte lugués e na Asturias de fala galega son miango, milango, bexato, lamego, lamagueiro e creo que lamote (asociado nalgúns dicionarios ao lagarteiro, unha rapaz de menor tamaño). Outros nomes rexistrados en Galicia para a especie son gueimoto, buzaco, biñoto, bellanco, milán, meñanco e acieiro. Eventualmente tamén pode usarse a voz castelá rapiña ou ave de rapiña (por rapina, ave de rapina). 

Na lingua escrita, porén, domina con claridade a voz  miñato, xa desde o sec. XIX. Todos estes datos proceden de información inédita de Atlas Lingüístico Galego (en preparación), do Tesouro Informatizado da Lingua Galega e do Dicionario de dicionarios, magna obra esta última que pode consultarse on-line, ao igual có Tesouro. Nós quixemos simplemente resumir e facer máis visibles estes datos.

domingo, janeiro 26, 2014

polbos

Localidades de Galicia onde a finais do séc. XX se rexistra como forma usada polos pescadores a voz "polbo" para o cefalópodo Octopus vulgaris, de acordo coa tese de M. del Carmen Ríos Panisse: "Nomenclatura de la Flora y Fauna Marítima de Galicia": A Guarda, Panxón, Bouzas, Cesantes, Cangas, Bueu, Mogor,  Portonovo, O Grove, Cambados, Vilanova de Arousa, Illa de Arousa, Escarabote, Ribeira, Portosín, Abelleira, Muros, Lira, Ézaro,  Sardiñeira.

o paporrubio

Así como hai aves das que se descoñece a súa denominación popular en galego, doutras temos unha "fotografía" case perfecta dos nomes usados. É o caso do paporrubio (Eritacus rubecula).

A voz tradicional máis frecuente en galego é paporrubio, presente ás veces baixo a forma de variantes como paporroibo, paporrubo, paparrubia e paporroi. Paporrubio é denominación ben coñecida na metade oriental de Galicia e en bastantes lugares do centro.  Está ademais moi ben representada nos usos literarios modernos. Óense tamén popularmente outros nomes semanticamente relacionados, como papoamarelo, papocolorado, paparrugo, paparulo, paparrugo, pasparrollo, papiño rubio, papín colorado e paporroxo.

Na maior parte da provincia da Coruña, utilízase, no entanto, peizoque (con variantes como peizoco, pinzoco e outras afíns).

Porén , no oeste de Ourense e sur de Pontevedra a denominación presente é pisco, común á portuguesa estándar, e tamén presente nos usos literarios galegos.

Finalmente existen unha serie de nomes de difusión menor que non gardarían relación cos anteriores, tales como paxarín, papiago, párdola, reixo, sorrego, pimenteira, pericacha, chisca, peicacha, porco de rei, perreira e tarroeco, dispersos por toda Galicia.

A maior parte destas voces foron analizadas no interesante traballo de Rosario Álvarez "Os nomes galegos do Erithacus rubecula", publicado nun encontro de dialectoloxía nas Illas Azores (Portugal), e baseado nas enquisas do Atlas Lingüístico Galego e nos traballos de Xosé Ramón Patiño e Carlos Pedreira, aparecidos hai xa anos na revista Verba.