Cyanopica cyana

Sempre me fascinou a pega azul ou rabilongo (Cyanopica cyana). É unha ave parecida a unha pega, de alas azul claras, con cabeza parcialmente negra e corpo acastañado. Non ten poboacións reprodutoras en Galicia, pero é moi característica das devesas de aciñeira do suroeste ibérico. Antes pensábase que unha especie similar de China era a mesma, mostrando entón unha estraña distribución mundial, cunha poboación en Iberia e outra no Extremo Oriente. Hoxe en día os datos xenéticos mostran que o rabilongo ibérico e o chinés son especies diferentes.

En galego foi proposta como denominación pega azul, tomado do nome port. pega azul, de base galaicoportuguesa, voz talvez de orixe libresca. Recentemente a lista de nomes de aves lusa foi reformada dando preferencia á voz charneco, que é usada popularmente en Portugal para a especie. En galego charneco é citado como nome de Anas crecca na lagoa de Budiño. A palabra charneco podería referirse a un "individuo charlador". O charneco galego podería deberse aos reclamos de Anas crecca ou ben é variante de marreco/a, voz popular luso-brasileira de varios patos pequenos.

A pega común Pica pica é chamada pega rabilonga en bastantes lugares de Galicia e rabolongo en poucos lugares. Rabilongo foi citada como nome de Cyanopica perto de Lisboa (Portugal) polo ornitólogo William Tait. Que nome gusta máis aos lectores do blog para Cyanopica e porqué?

Grazas

Máis aguias albelas

Rebuscando no Dicionario de dicionarios (ILG-Barrié de La Maza) atopei a forma "alvela", aplicada a "águila culebrera" en Boimente (Viveiro). A enquisa da que procede este nome foi realizada hai poucos anos, entre 1978 e os primeiros anos do século XXI. Descoñezo a data concreta da recollida. Persoalmente non creo que a identificación sexa correcta. Desde logo pode verse a aguia cobreira na zona, pero tampoco é especialmente común. Tampouco se acompaña ningunha descrición. Buteo buteo á a rapaz máis común na zona.

Oceanodroma castro

Segundo a información fornecida polo Ministerio de Medio Ambiente y Medio Rural y Marino e a UICN (Unión Internación para a Conservación da Natureza), Oceanodroma castro é unha especie de ave mariña que cría nas illas Canarias (España) e Berlengas (Portugal). Tamén está citado como reprodutor en zonas tropicais e subtropicais dos océanos Atlántico e Pacífico, como é o caso das illas de Madeira, e tamén en áreas temperadas como as illas Azores.

A Guía das Aves de Galicia de C. Pedreira e X. R. Penas Patiño indica como nome galego o de paíño chuchagraxas. A especie é moi similar a outras de paíños presentes en Galicia, polo que estimamos imposible que haxa unha distinción popular. Chupagrasas é voz que se rexistrou na tese de M. C. Ríos Panisse sobre a nomenclatura popular nos portos galegos, como nome de Hydrobates pelagicus na Ría de Vigo. Por iso, cremos que é máis recomendable o uso da denominación culta paíño de Madeira (cfr. esp. Paíño de Madeira, ing. Madeiran Storm-Petrel, port. Painho da Madeira).

O nome chupagrasas (chupagraxas en versión máis correcta) debe aplicarse a todos os paíños, xa que varias destas especies mariñas teñen o hábito de seguir os barcos, para alimentarse de descartes e restos variados. Por iso outro nome popular dos paíños é aceiteira.

Como curiosidade, dicir que o nome castelán paíño procede do galego, como comenta Francisco Bernis no libro de ornitónimos da súa autoría publicado pola Ed. Gredos.

reiseñores, ruiseñores e rousinois

Luscinia megarrhychos é un paxaro castaño de canto melodioso, abundante en zonas de vexetación arbustiva densa no sur de Galicia, pero escaso ou ausente como reprodutor no oeste, centro e norte da comunidade. O seu canto e o costume antigo de poñelos en gaiolas dá lugar a que sexa relativamente coñecido. En castelán úsase para a especie o nome ruiseñor, procedente do provenzal rossinhol. Tamén do provenzal deriva o nome portugués rouxinol.

En galego popular a forma habitual e maioritaria é reiseñor, ás veces alternando co castelanismo ruiseñor (datos do Atlas Linguístico Galego, en prep.). A voz reiseñor tamén é coñecida no castelán de varias zonas de España, e se considera de etimoloxía popular (¿rosiñol>reiseñol>reiseñor? ou ¿ruiseñor>reiseñor?). No sur de Pontevedra e de Ourense perviven formas máis afíns ao portugués e á orixinaria provenzal, como rousinol, rouxiñol e rexinol. No sur de Lugo teño oído tamén reiseñol. Na literatura recente, desde principios do sec. XX pode verse tanto rousinol como reiseñor.

rabolongos e subeliños

Aegithalos caudatus é un paxariño forestal de cores cincentas, negras e rosadas, bastante común en bosques densos e matogueiras altas, que se deixa ver tamén en pumares e bosques de ribeira.

Coñezo tres nomes populares da especie. Un é rabolongo, que se cita no libro Antela. A memoria asulagada, de X. L Martínez Caneiro, outro é rabo de culler, rexistrado no concello de Ames (A Coruña) por F. López e outros autores nun traballo publicado na revista Verba, e finalmente subeliño, que aparece na obra Etnografía Mindoniense, de Eduardo Lence Santar.

Todos fan referencia á súa cola longa, moi útil para identificalos. Na lingua culta úsase ferreiriño rabilongo e ferreiriño subeliño, transmitindo desta maneira as denominacións populares. A ave, aínda que non é da familia dos ferreiriños, lembra a estes polo hábito de buscar comida entre as pólas, inspeccionando inquietamente ata o último recanto das fragas.

grallas e choias

Corvus monedula e Pyrrhocorax pyrrhocorax son dous córvidos igualmente negros pero de aparencia diferente. O primeiro ten a caluga cincenta e pequeno tamaño, mentres o segundo mostra un longo bico vermello en case todas as etapas da vida (alaranxado cando novos).

Ambas as especies teñen, porén, un trazo común: unhas sonoras voces similares a un brusco "choahh", "chiahh" ou "chiakk". Non debe estrañar que popularmente intercambien nomes. Nas Arribas do Douro, segundo un artigo aparecido na revista portuguesa A Pardela, da Sociedade Portuguesa para o Estudo das Aves, Pyrrhocorax é coñecida por tchóia. No Bierzo, El Páramo Leonés, La Maragatería e A Cabreira (León) choya é nome para Corvus monedula, de acordo co estudio La graja en la provincia de León, do grupo GIA-León.

En Galicia tense rexistrado choia para as dúas especies, pero é indiscutible que no oriente galego (Courel, Macizo Central) pode verse toponimia referida a esta forma en áreas típicas de Pyrrhocorax (Cova das Choias, etc.).Unha outra denominación para esta ave é gralla, que teño oído na Costa da Morte (Muxía) e que coincide co nome estándar portugués. No galego preferiuse desde hai xa algún tempo o uso de choia, que permite individualizar o xénero Pyrrhocorax e separalo das outras grallas.

Dito todo o anterior o único nome popular que coñezo para Corvus monedula en Galicia é choíña. Aparece citada na provincia de Ourense no Dicionario de dicionarios, do ILG-Fundación Barrié de la Maza (recompilación de Antón Santamarina).

Na linguaxe culta en galego úsanse gralla pequena e gralla cereixeira. Da segunda descoñezo por completo a orixe, só sabendo que cereixeiro é aplicado en ocasións a Oriolus oriolus, fantástica ave colorida tamén chamada vichelocrego ou ouriolo.

Gralla pequena é unha creación recente, creo que ben descritiva da especie, e en certo modo "tradución" do castelán grajilla. En Portugal chámase gralha-de-nuca-cinzenta. En español Corvus monedula tamén foi coñecida como chova (en todo caso esta última voz triunfou para denominar Pyrrhocorax). Outro nome español para Corvus monedula é grajeta, que aparece en obras do egrexio escritor Miguel Delibes, falecido este ano 2010.