Circus aeruginosus

Circus aeruginosus "Circus aeruginosus" é unha ave de rapina moi descoñecida na nomenclatura popular ibérica. Boa parte todos os seus nomes son de raíz culta ou ben son adaptacións de nomes populares para outras especies. É o caso do esp. aguilucho, que designa sobre todo á cría da aguia e rapaces pequenas. Hoxe en día úsase na linguaxe dos ornitólogos e talvez chegou ao uso xeral, pero non creo que se empregase xeralmente de forma distintiva para os "Circus".

Francisco Bernis recolle varios nomes no castelán para Circus, como tahorma, águila liebrera, cenizo, ceniciento, esparvero grande e varios na Comunidade Valenciana, como pilotero, aguilucho e arpella. En portugués a forma priorizada hoxe é águia-sapeira, supostamente forma popular para "Circus aeruginosus".

Arpella é voz que debe proceder en galego do español, e pensamos que non tén ningunha tradición popular. Debeu de ser recollida de dicionarios galegos antigos. Facemos notar que o proceso de elaboración destes dicionarios foi moi irregular, con limitados apoios económicos, procedentes sobre todo da emigración americana e con nulo apoio instititucional en Galicia, con lingüístas traballando na primeira metade do sex. XX nun ambiente político convulso. Por pór un exemplo algúns editores, dedicados tamén á política, foron fusilados e un dos mellores lexicógrafos da época, Aníbal Otero, que nunca se dedicou á política foi encarcerado e condenado a morte por ter transcricións fonéticas de enquisas do Atlas Lingüístico da Península Ibérica, que a policía dos reximes portugués e español da época xulgaban material de espionaxe, alucinante, pero certo. Afortunadamente a sentencia foi anulada

Hoxe en día 2011 os únicos dicionarios galegos completos son igualmente de iniciativa privada, e, afortunadamente de boa calidade. O único deles que tén acceso on-line libre é o Dicionario Estraviz. Descoñezo se en español "arpella" vén do catalán, onde tamén se utiliza, pero do seu uso castelán para "Circus aeruginosus" dan fe os rexistros nos dicionarios españois coetáneos daqueles galegos de principios do XX (consultables no Nuevo Tesoro Lexicográfico de la Lengua Española). Por todo isto en galego recorreuse á voz tartaraña para os Circus, tan xenérica como a voz aguilucho, pero polo menos afín ao portugués tartaranhão. Tartaranha é tamén voz medieval galego-portuguesa.

Finalmente os epítetos castelán "lagunero" e o galego e "das xunqueiras" son voces de procedencia culta, resultado da adaptacións dos nomes francés e inglés. No caso do galego tamén se atendeu á variante "tartaranhão-ruivo-dos-paúis", unha forma culta portuguesa, sendo paúl un pantano

Dicionario de Bioloxía

A partir de agora faremos referencia a publicacións que poden ser de interese para a temática que interesa ao blog. Así, por exemplo, no ano 2010 a Xunta de Galicia publicou un Dicionario de Bioloxía galego-castelán-inglés,de 220 páxinas e un prezo aproximado de 8 EUR.

Desde o punto de vista reintegracionista publicouse no 2011 Manual de Galego Científico, de Carlos Garrido e Carles Riera, editora AGAL, completo libro de 600 páxinas, con prezo arredor dos 33 EUR. Aínda non tiven ocasión de ver ningunha destas obras, que serán oportunamente comentadas no blog.

xenetas, xinetas e algarias

Comezo logo outra xeira neste meu blog, tratando dos nomes dalgúns animais.

A xeneta é un mamífero carnívoro de tamaño mediano e de cor cincenta con pintas negras. A cola tamén é gris, con aneis negros moi característicos, que axudan á súa identificación. Crese que foi introducida polos árabes durante a súa ocupación da Península Ibérica, co fin de perseguir os ratos nas casas e rueiros, xa que non se encontrou a especie ata agora no rexistro fósil.

O nome popular máis frecuente para a especie parece ser xineta e xeneta, usado de forma dispersa por Galicia. O Vocabulario Ortográfico da Lingua Galega (RAG-ILG, 2004) prefire xeneta . Tense usado na lingua escrita tamén a voz algaria, que oe tamén popularmente por Ourense, sen dúbida relacionada coa denominación gato de algalia usada hai algún tempo no castelán para designar algúns vivérridos asiáticos (a xeneta é da familia Viverridae, un grupo de mamíferos carnívoros). A algalia, voz de orixe árabe, é unha substancia olorosa usada como base de perfumes, que se obtén a partir dunhas bolsas que teñen algúns vivérridos perto do ano.

Outros nomes para a xeneta son rabisaco e rabixo. Descoñezo se a voz furatoxos, tamén citada en Galicia, é nome para a garduña, outro carnívoro, ou para a xeneta.